W 5 artykułach (na podstawie wykładów Weroniki Dziurdziewicz) opublikujemy streszczenie, szybkie powtórzenie do matury z historii sztuki. Od roku 2020 jest ona dodatkowo punktowana na egzaminach na architekturę na każdej uczelni w Polsce, zatem proszę!
Jeśli ktoś by chciał dostęp do wykładów, które są nagrane na naszym kanale Youtube– piszcie śmiało na mateusz@kresl.pl, kosztuje 100pln za 5 wykładów po ok. 2 godziny każdy.
Dwa słowa o prehistorii
Zaczniemy od najpopularniejszych wener oryniackich oraz ich symbolice związanej z płodnością. Wenera była innym odpowiednikiem imienia Wenus, natomiast drugi człon nazwy pochodzi od kultury oryniackiej, z którą utożsamiane są wspomniane figurki. Warto jednak pamiętać, że znane są przykłady podobnych wytworów z innych okresów, lecz nadal zwyczajowo określa się je tym samym terminem.
Porównując najbardziej wszystkim znaną Wenus z Willendorfu do figurki człowieka-lwa można zauważyć różnicę w sposobie traktowania postaci – ludzi poddaje się stylizacji i idealizacji, natomiast zwierząt już nie. Z malarstwa jaskiniowego wymienione zostały dwie najważniejsze jaskinie: Chauveta – największa z około 400 malunkami oraz Lascaux – z pierwszym wizerunkiem człowieka. Polskim akcentem był Biskupin zwany również polskimi Pompejami.
Dwa słowa o Mezopotamii
Starożytność można podzielić na cztery główne ośrodki kulturowe: Mezopotamię i Egipt oraz Grecję i Rzym. Mezopotamia – teren żyznego półksiężyca jako kolebka kultury jest również podstawą w rozmowie o historii sztuki. Figurki adorantów (lub orantów) w sumeryjskim stylu bloków oddziaływały na późniejsze figurki z wizerunkiem Gudei – władcy Lagasz. W przypadku płaskorzeźby również można zauważyć rozwój w jakości i złożoności przedstawień: od tych skromniejszych jak stela sępów ukazujących zwycięstwo Lagasz nad Umma, do bardziej rozbudowanych jak stela Naram-Sina ukazującą zwycięstwo władcy nad królem Lulubejów.
Kultury podbijające kolejne tereny starały się wykorzystywać osiągnięcia podbitych społeczności, dzięki temu osiągnięcia z innych regionów nie zostały doszczętnie zniszczone lecz wchłonięte. W ten sposób cały region Mezopotamii intensywnie się rozwijał, co doprowadziło do powstania wielkich miast jak Dur-Szarukkin (z lamassu w bramach), Babilonu (z najsłynniejszym zigguratem – wieżą Babel) oraz Persepolis.
Dwa słowa o Egipcie
Równolegle rozwijał się Egipt, którego sztuka koncentruje się przede wszystkim wokół panujących faraonów i ludziach z ich otoczenia. Paletki do rozcierania cieni do oczu dekorowane były reliefami np. z wizerunkiem władcy. Piramidy – zaczynając od mniejszych, schodkowych, które powstały jako zwielokrotnienie mastab, po te największe znane z Gizy, były tworzone na cześć faraonów, by w ich wnętrzach umieszczać sarkofagi oraz najcenniejsze dzieła wytworzone przez człowieka.
Faraon był traktowany jako figura równa bogu podlegająca idealizacji. Wszystkie wizerunki są niemal identyczne, a rozróżnienie danego władcy jest możliwe tylko dzięki inskrypcjom. Wyjątkiem od tego był okres panowania Echnatona, który przedstawiał się w bardzo charakterystyczny sposób z zaznaczonymi częściami brzucha, podłużną szczęką i rozciągniętymi oczami. W tym okresie przeniósł stolice w inne miejsce, powodując liczne choroby u mieszkańców, ponadto wprowadzając kult boga Atona (co za tym idzie podważając istnienie innych bogów) doprowadził do całkowitej negacji i nienawiści do jego osoby.
Najważniejszym osiągnięciem kultury minojskiej jest pałac w Knossos – największa budowla z tamtego okresu stworzona jako zwielokrotnienie sumeryjskiego domu w typie południowym o nieregularnej zabudowie. W tamtym okresie to pomieszczenia wpływały na kształt budynku, nie starano się ich dopasować do z góry narzuconej bryły.
Dwa słowa o Grecji
Przechodząc do starożytnej Grecji trzeba pamiętać o tym jak niewiele zachowało się oryginalnych dzieł. O malarstwie wiemy niewiele więcej poza tym, że jakieś na pewno istniało. Z tego powodu skupiamy się na malarstwie wazowym, ewentualnie mozaikach. Malarstwo wazowe dzieli się na wcześniejsze – czarnofigurowe oraz późniejsze, które całkowicie wyparło swojego poprzednika – czerwonofigurowe.
Wyjątek stanowią wazy panatenańskie tworzone z okazji igrzysk na cześć Ateny. Naczynie wypełnione oliwą było nagrodą dla zawodnika, którego konkurencje malowano na jednej stronie – na drugiej umieszczano wizerunek Ateny. Niezależnie od rozwoju techniki, ze względu na tradycje wazy były do końca czarnofigurowe. Rzeźbę grecką znamy raczej z rzymskich kopii (mamy naprawdę niewiele brązowych oryginałów w niekoniecznie najlepszym stanie). To co zachowało się w większej ilości to Kory i Kurosy, czyli kamienne podobizny człowieka składane w pobliżu świątyń mające reprezentować wiernego w wiecznej adoracji.
Większość z nich była dużych rozmiarów, lecz nigdy naturalnej wielkości (z obawy przed ewentualnym ożywieniem się rzeźby). Starano się jednak żeby podobizny były jak najbardziej wierne, co za tym idzie często zapomina się, że w starożytności większość posągów była polichromowana lub ubierana w prawdziwe szaty. Przyzwyczajeni do wyglądu starożytnych rzeźb zapominamy o tym, że pierwotnie wszystkie były bardzo kolorowe. W rzeźbiarstwie greckim można wyróżnić trzy główne okresy.
Rzeźba klasyczna była wzorem dla późniejszych dzieł, skupiała się na postaciach mitologicznych i starała się w matematyczny sposób przedstawiać idealne ciało. Z tego czasu znane są dzieła najsłynniejszego rzeźbiarza Fidiasza – autora Zeusa Olimpijskiego (chryzelefantynowej rzeźby olbrzymich rozmiarów) oraz Polikleta, który w swojej rzeźbieDoryforosa wprowadził idealną pozę kontrapostu. Późnoklasyczna rzeźba była bardziej swobodna, pojawiają się motywy przyziemne, a w proporcjach ciała dopuszczano się przekłamań dla lepszego odbioru wizualnego. W rzeźba hellenistycznej widoczne są już wpływy rzymskie (w tym okresie Grecja należała już do Imperium Rzymskiego), pojawiają się duży dynamizm i bardziej powszednie tematy.
Zainteresowaniem nie cieszyły się już tylko postaci mitologiczne, ale również sceny związane z świętowaniem, codziennością czy wojną (np. Gal zabijający żonę).
Dwa słowa o Imperium Rzymskim
Jednym z najciekawszych i najważniejszych osiągnieć Imperium Rzymskiego było malarstwo pompejańskie, które tradycyjnie dzieli się na cztery ważne style: pierwszy – imitujący marmur, płyty, ściany oraz cokoły; drugi – iluzjonistycznie ukazujący pejzaże i motywy architektoniczne; trzeci – orientalny; udający obrazy i zawierający motywy orientu; oraz czwarty – fantastyczny; ukazujący nierealne komnaty i imitujący kolejne pomieszczenia. Rzeźba rzymska ściśle nawiązywała do greckiej i również podlegała idealizacji, co widać w licznych rzeźbach ukazujących Oktawiana Augusta.
Z drugiej strony rozwinął się weryzm, gdzie niemal perfekcyjnie oddawano cechy charakterystyczne przedstawianej postaci oraz jej portret psychologiczny. Architektura podobnie jak rzeźba czerpała motywy od Greków, jednak rzymianie przekładali to przede wszystkim na dekoracje oraz detale architektoniczne czerpiąc bardzo wyraźną inspirację. W odróżnieniu od Greków nie starali się zakomponować amfiteatrów z wykorzystaniem topografii terenu, lecz stawiali je (podobnie jak łuki triumfalne, kolumny czy obeliski) w strategicznych i znaczących miejscach w mieście sugerując wszystkim swoją potęgę. Imperium na całym terytorium starało się umieszczać rzeźby czy budowle dekorowane płaskorzeźbami prezentując osiągnięcia, wojny oraz potęgę narodu rzymskiego.
